Πρόσβαση στο περιεχόμενο σε 70.000 βιβλία και 11.000 περιοδικά στον υπολογιστή σας!

  Μεταξύ γνώσης και μνήμης  

Ο Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών και η πρόσβαση στα ερευνητικά δεδομένα της ψηφιακής εποχής

Η κεντρική βιβλιοθήκη του ΑΠΘ, έδρα του ΣΕΑΒ από το 2016

«Η πολυτιμότερη πλουτοπαραγωγική πηγή σήμερα δεν είναι πλέον το πετρέλαιο αλλά τα δεδομένα». Ηταν ο τίτλος κύριου άρθρου του περιοδικού The Economist που κυκλοφόρησε στις 6 Μαΐου 2017. Το άρθρο του ιστορικού βρετανικού περιοδικού αναφέρεται στους κολοσσούς Google, Amazon, Apple, Facebook και Microsoft. Η συζήτηση μας ενδιαφέρει, όχι μόνο επειδή ζούμε στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο, αλλά διότι δείχνει τον δρόμο σε ζητήματα ανάπτυξης και ισότητας των πολιτών μέσω της ελεύθερης πρόσβασης στο υπέρτατο αγαθό της εποχής μας: την πληροφορία.

Υπάρχουν και στην Ελλάδα φορείς που δραστηριοποιήθηκαν νωρίς προς την κατεύθυνση αυτή, όπως ο Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (ΣΕΑΒ). Γνωστός στον χώρο της έρευνας αλλά όχι στο ευρύτερο κοινό, συνενώνει εδώ και είκοσι χρόνια τις προσπάθειες των βιβλιοθηκών των Ιδρυμάτων της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Οι δραματικές αυξήσεις των τιμών των συνδρομών των επιστημονικών περιοδικών διαμόρφωσαν μια συνθήκη μέσα στην οποία γεννήθηκε το 1998 η ιδέα του ΣΕΑΒ. Ο ΣΕΑΒ συστήνεται επισήμως το 2005 με σκοπό την «εξοικονόμηση πόρων και την παροχή βελτιωμένων υπηρεσιών υποστήριξης του εκπαιδευτικού και ερευνητικού έργου των μελών του» και ως το 2016 εδρεύει στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ) προτού η έδρα του μεταφερθεί στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ). 

Μεταξύ άλλων πρωτοβουλιών που έχουν επεκτείνει τους αρχικούς στόχους του, ο ΣΕΑΒ σήμερα μεριμνά για τη «συντονισμένη ανάπτυξη των συλλογών των επί μέρους κεντρικών βιβλιοθηκών, τη δημιουργία ενός δικτύου διαδανεισμού σε εθνικό επίπεδο, τη χάραξη κοινής στρατηγικής στον τομέα της πρόσβασης σε ηλεκτρονικό υλικό και την υιοθέτηση κοινών προτύπων και δεικτών απόδοσης των υπηρεσιών των μελών του» εξηγεί στο «Βήμα» η πρόεδρος του ΣΕΑΒ Θεοδώρα Ιωαννίδου, καθηγήτρια στο ΑΠΘ. 

«Πέραν αυτών, ο ΣΕΑΒ έχει καταφέρει να διευρύνει τη βάση της πληροφορίας και ταυτόχρονα να την καταστήσει προσιτή και προσβάσιμη. Ενα παράδειγμα είναι η συλλογή ηλεκτρονικών βιβλίων Κάλλιπος, με τους 500 και πλέον τίτλους σύγχρονων διδακτικών εγχειριδίων σε ηλεκτρονική μορφή. Οι τίτλοι αυτοί παρέχονται δωρεάν, με το καθεστώς της Ανοικτής Πρόσβασης, και ενισχύουν το διδακτικό έργο. Παράλληλα, στο μέτρο του δυνατού και με σεβασμό στα χρήματα που μας εμπιστεύεται η πολιτεία, προχωρούμε σε δράσεις υποστήριξης της εξωστρέφειας του ερευνητικού δυναμικού της χώρας. Η συμμετοχή μας στο SCOAP3, ένα καινοτόμο πρόγραμμα ελεύθερης πρόσβασης στα δεδομένα της πρωτοπορίας της έρευνας στη Φυσική, έδωσε την ευκαιρία σε 660 ερευνητικές εργασίες στον τομέα της Θεωρητικής Φυσικής και των Εφαρμοσμένων Μαθηματικών, να είναι ελεύθερα προσβάσιμες σε παγκόσμια κλίμακα. Το SCOAP3 είναι ένα έργο στο οποίο συμμετέχουν περισσότερες από 3.000 βιβλιοθήκες και οργανισμοί από περίπου 40 χώρες του κόσμου και η ελληνική συμμετοχή, δίπλα σε κολοσσούς όπως το CERN, ήταν πολύ δυναμική». 

Στην εποχή μας, η πρόσβαση στην πληροφορία ατομικά. είναι πλέον δύσκολη. Χρειαζόμαστε φορείς όπως ο ΣΕΑΒ που θα συγκεντρώνουν και θα διαχέουν ελεύθερα τα δεδομένα. «Ο ΣΕΑΒ παρέχει πρόσβαση στο περιεχόμενο 11.000 επιστημονικών περιοδικών και 70.000 ηλεκτρονικών βιβλίων. Μόνο το 2016 "κατέβηκαν" από έλληνες ερευνητές πάνω από 6.200.000 επιστημονικά άρθρα. Ενας ερευνητής ή ένα ίδρυμα από μόνο του, δεν θα μπορούσε να έχει πρόσβαση σε όλα αυτά τα δεδομένα» μας πληροφορεί η πρόεδρος του ΣΕΑΒ. 

Το ερώτημα που ενδιαφέρει τον μέσο χρήστη είναι αν οι υπηρεσίες του ΣΕΑΒ περιορίζονται ακαδημαϊκή κοινότητα. «Πρωτίστως είναι ένα όργανο που εξυπηρετεί ανάγκες της ακαδημαϊκής κοινότητας, αλλά οι βιβλιοθήκες έχουν έναν ευρύτερο ρόλο, τον οποίο ο ΣΕΑΒ εναγκαλίζεται πλήρως» διευκρινίζει η πρόεδρος του ΣΕΑΒ. «Ανάμεσα στα τακτικά μέλη του ΣΕΑΒ βρίσκονται πλέον η Εθνική Βιβλιοθήκη και η Ακαδημία Αθηνών, οι οποίες ήδη δρέπουν τους καρπούς της συνεργασίας τους με τον ΣΕΑΒ, ενώ στα συνεργαζόμενα μέλη βρίσκονται όλα τα ερευνητικά ινστιτούτα της χώρας, όπως το Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας, το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και πρόσφατα η Ακαδημία Αθηνών. Για πολλά χρόνια και οι κυπριακές ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες ήταν μέλη του ΣΕΑΒ έως ότου ίδρυσαν το δικό τους αυτοτελές σχήμα. Πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το γεγονός πως μέσω των υποδομών του ευεργετούνται όλοι οι επισκέπτες των βιβλιοθηκών δημοσίων οργανισμών, ενώ μέσω συνεργασιών, όπως π.χ. με το Εθνικό Δίκτυο Ερευνας και Τεχνολογίας (ΕΔΕΤ), επωφελούνται οι νοσοκομειακές μονάδες, οι οποίες δεν διαθέτουν βιβλιοθήκες και δεν είναι μέλη μας». 

Επιπλέον, ο ΣΕΑΒ είναι ανοικτός σε συνέργειες με φορείς που διακατέχονται από όμοιο κοινοπρακτικό πνεύμα αλλά και κοινωνική ευαισθησία. «Η AMELib (Accessible Multi-modal Electronic Library) είναι μια δράση μας που στόχος της είναι η άρση των εμποδίων των λεγόμενων εντυπο-ανάπηρων χρηστών των ελληνικών ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών, δηλαδή ατόμων που δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση σε πληροφορία εντυπωμένη σε φυσικά μέσα. Σε αυτή συμμετέχουν μαζί μας η Εθνική Βιβλιοθήκη, το Κέντρο Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης Τυφλών (ΚΕΑΤ), ο Φάρος Τυφλών και ο Πανελλήνιος Σύλλογος Τυφλών και όλοι μαζί προσπαθούμε να προσφέρουμε προσβάσιμο περιεχόμενο μέσα από μία εξίσου προσβάσιμη διαδικτυακή εφαρμογή». 

Μεταξύ γνώσης και μνήμης 

Για να επιστρέψουμε στον Economist και στη διαχείριση δεδομένων, ρωτούμε την πρόεδρο του ΣΕΑΒ πού ακριβώς βρίσκεται η ανάγκη στην ψηφιακή εποχή για συλλογικές προσπάθειες διαχείρισης των δεδομένων. «Υπάρχει η ανάγκη για εργαλεία ανάκτησης όλης αυτής της πληροφορίας» εξηγεί. Συγκεκριμένα, στην Ελλάδα «πολλές από τις βιβλιοθήκες μας συνασπίζονται για τη λειτουργία του ILSaS, ενός κοινού πληροφοριακού συστήματος που θα καταστήσει πιο εύκολη τη δημιουργία του λεγόμενου συλλογικού καταλόγου. Ομως και όσες έχουν επιλέξει να κινηθούν με μια άλλη λύση θα συνδράμουν, ακριβώς επειδή οι βιβλιοθήκες μας συμμορφώνονται με διεθνή πρότυπα. 

Ο ΣΕΑΒ είναι υπεύθυνος για την ανάπτυξη του συλλογικού καταλόγου ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών, όμως πλέον με την έλευση της Εθνικής Βιβλιοθήκης θέλουμε και μπορούμε να τον καταστήσουμε ως τον συλλογικό κατάλογο ελληνικών βιβλιοθηκών, ένα εργαλείο που θα καταγράφει τον πλούτο των ελληνικών βιβλιοθηκών». 

Πριν από δύο εβδομάδες, με αφορμή τη διαχείριση του Αρχείου Καβάφη από το Ιδρυμα Ωνάση γράφαμε για το μείζον ζήτημα της προσβασιμότητας στην πληροφορία, σε αρχεία λογοτεχνών και σε ιστορικά αρχεία οργανισμών, σε αρχειακό υλικό δημόσιο και υλικό ιδιωτικό. Πού η προστασία του υλικού γίνεται επιχείρημα για τον περιορισμό της προσβασιμότητας; «Η αποστολή των βιβλιοθηκών για τη διατήρηση του αρχειακού υλικού συνεπάγεται μεγάλη ευθύνη» υπογραμμίζει η πρόεδρος του ΣΕΑΒ, τονίζοντας ότι «η ευθύνη όμως αυτή δεν μπορεί να γίνεται τροχοπέδη στην πρόσβαση μελετητών και στην ουσιαστική και επωφελή για την κοινωνία και τον πολιτισμό χρήση. Εμείς ως ΣΕΑΒ πιστεύουμε ότι οι φορείς γνώσης και μνήμης, είτε βιβλιοθήκες είναι είτε Αρχεία, είναι έμπειροι και μπορούν να βρουν τη χρυσή τομή ώστε να είναι ταυτόχρονα προσβάσιμα και προφυλαγμένα».

_______
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 14/05/2017 - εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑhttp://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=879492